Qığırdaq zədələnməsi: Səbəbləri, Diaqnostikası, Müalicəsi
16 Yanvar 2025
Bədənin oynaqlarını qoruyan və yastıqlayan hamar toxumanın zədələnməsi tibbdə qığırdaq zədəsi adlanır. Qığırdaq zədələri ən çox dizdə meydana gəlir, amma dizdən başqa, bud, ayaq biləyi, dirsək və çiyin kimi oynaqlarda da baş verə bilər. Əsas səbələri isə idman, yıxılma və ya uzun müddətli aşınma hesab olunur.
Qığırdaq, bədənin müxtəlif hissələrində, xüsusən oynaqlarda, sərt və elastik funksiyanı yerinə yetirən toxumadır. O, oynaqlar arasında yastıqlama və sürtünmənin qarşısını alma funksiyasını həyata keçirir, beləliklə, sümüklərin bir-birinə sürtünməsini və zədələnməsini önləyir. Qığırdaq həmçinin bir çox bədən hissəsində elastikliyi təmin edir, məsələn, burun, qulaq, bədən arasında bəzi sümüklərin uclarında və bədənin digər hərəkətli hissələrində yer alır.
Qığırdaq zədəsi idman zədələri və digər travmaların ən geniş yayılmış nəticələrindən biridir. Bərpa olunma müddəti, zədənin olduğu yerə və qığırdaqın nə qədər ciddi zədələndiyinə bağlıdır.
Qığırdağın bədəndə müxtəlif funksiyaları vardır:
- Oynaqlar arasında sürtünməni azaldır və yastıqlama rolunu oynayır, eyni zamanda qaçarkən, əyildikdə və uzanarkən bədənin ağırlığını dəstəkləyir.
- Sümükləri bir arada saxlayır, “yapışdırıcı” kimi bədən funksiyasını dəstəkləyir. Buna misal olaraq döş qəfəsinin sümüklərini qeyd edə bilərik.
- Bəzi bədən hissələri tamamilə qığırdaqdan ibarətdir, məsələn, qulaqlarımızın xarici hissələri və s.
- Uşaqlarda uzun sümüklərin ucları qığırdaqdan ibarətdir, hansı ki, zamanla sümük halına gəlir.
- Digər toxumalardan fərqli olaraq, qığırdağın qan təchizatı yoxdur. Buna görə də zədələnmiş qığırdağın bərpası qanla təchiz olunan digər toxumalara nisbətən çox daha uzun çəkir.
Oynaqdakı qığırdaq zədələnməsi zamanı simptomlar:
Oynaqda qığırdaq zədələnməsi zamanı xəstələr aşağıdakı simptomları hiss edir:
- İltihab – İltihablanmış hissədə şişkinlik yaranır, bu yer bədəndə digər hissələrə nisbətən daha isti olur, ağrı, həssaslıq, sərtlik müşahidə olunur.
- Hərəkət məhdudiyyəti – zədələnmə irəlilədikcə təsirlənmiş hissədə sərbəstlik məhdudlaşır və hərəkət qısıtlanır.
Artikulasiya qığırdağı zədələnməsi ən çox dizdə baş verir, amma dirsək, bilək, ayaq biləyi, çiyin və bud oynaqları da bundan təsirlənə bilər.
Daha ciddi hallarda qığırdaq parçası qırılır və oynaqların hərəkətində ağrı hiss olunur. Bu hal hemartroz (oynaqda qanama) ilə nəticələnə bilər; Həmin yer ləkəli və xaricdən zərbə dəymiş kimi görünür. Belə hallarla qarşılaşdıqda mütəxəssis həkimə müraciət etməyi unutmayın.
Qığırdaq zədələnmələrinin səbəbləri:
- Birbaşa zərbə – Əgər bir oynaq ağır zərbə alarsa, məsələn avtomobil qəzası nəticəsində, bu zaman qığırdaq zədələnə bilər. Fiziki fəaliyyətin daha çox olduğu idmançılarda, xüsusən Amerika futbolu, boks və güləş kimi idman növlərində articular zədələrə meyil daha yüksəkdir.
- Aşınma və sürtünmə – Uzun müddət gərginliyə məruz qalan bir oynaq zədələnə bilər. Kilo problemi olan insanlarda, bədən daha yüksək fiziki stress altına düşdüyü üçün 20 il ərzində normal çəkili bir insana nisbətən diz zədələnməsi riski daha yüksəkdir. Oynaqlarda qığırdağın iltihabı, dağılması və nəhayət itirilməsi son nəticə olaraq osteoartritin yaranması ilə nəticələnir.
- Hərəkətsizlik – Oynaqların sağlam qalması üçün müntəzəm hərəkət etməsi lazımdır. Uzun müddət hərəkətsizlik qığırdağın itirilməsi ilə nəticələnəcəkdir. Dizdəki yaxa zədələnməsi ilə əzələlərin və ya bağların zədələnməsinin fərqləndirilməsi çətin ola bilər, çünki simptomlar oxşar ola bilər. Lakin müasir qeyri-invaziv testlər ilə diaqnoz qoymaq indi daha asandır.
Qığırdaq Zədələnməsinin Profilaktikası
Qığırdaq zədələnmələri çox zaman idman fəaliyyətləri, qəza nəticələri və ya uzun müddətli aşınma və sürtünmə səbəbindən baş verir. Bu cür zədələnmələrin qarşısını almaq üçün profilaktik tədbirlər görmək böyük əhəmiyyət kəsb edir. Qığırdaq zədələnmələrinin profilaktikası, oynaqların sağlamlığını qorumağa və gələcəkdə mümkün zədələnmələri azaltmağa kömək edir. Aşağıda, qığırdaq zədələnmələrinin qarşısını almaq üçün bəzi tövsiyələr təqdim olunur:
- Düzgün İdman və Fiziki Aktivliklər
İdman etmək qığırdaq sağlamlığını qorumaq üçün çox vacibdir. Lakin düzgün texnika ilə idman etmək və bədənə uyğun məşqlər seçmək zədələnmənin qarşısını almağa kömək edir. Məsələn, yüklənmənin düzgün paylanması, intensiv məşqlərə başlamazdan əvvəl əzələləri isitmək və fiziki fəaliyyətin dərəcəsini tədricən artırmaq lazımdır. - Ağırlıq İdarəetməsi
Artıq çəki qığırdaq üzərində əlavə təzyiq yaradır və bu da uzun müddətdə aşınma və zədələnməyə səbəb ola bilər. Sağlam çəkiyə sahib olmaq xüsusən dizlərdə qığırdağın qorunmasına kömək edir. Bunun üçün balanslı qidalanma və müntəzəm fiziki fəaliyyət vacibdir. - Sağlam Pəhriz və Qidalanma
Oynaqların sağlamlığını dəstəkləyən qidalanma, qığırdaq toxumasının düzgün funksiyasında mühüm rol oynayır. Omega-3 yağ turşuları, kollagen, vitamin C və D kimi qidalar qığırdağın sağlamlığını qorumağa kömək edir. Yeterli miqdarda su içmək də qığırdaqın elastikliyini qorumaq üçün faydalıdır. - Hərəkətsizliyin Qarşısını Almaq
Oynaqların sağlam qalması üçün müntəzəm hərəkət etməsi çox vacibdir. Uzun müddət oturmaq və ya hərəkətsiz qalmaq qığırdaqın tədricən zədələnməsinə səbəb ola bilər. Hər gün qısa yürüşlər etmək və ya sadə hərəkətləri yerinə yetirmək qığırdaqın sağlamlığını qorumağa kömək edir. - Qoruyucu Avadanlıqların İstifadəsi
İdman və fiziki fəaliyyət zamanı qoruyucu avadanlıqlar, məsələn, dizliklər, qoltuqaltı qorumalar və ya xüsusi idman ayaqqabıları istifadə etmək qığırdaq zədələnməsini önləməyə kömək edir. Bu avadanlıqlar zədələnmə riskini azaldır və həmçinin daha təhlükəsiz hərəkət etməyə şərait yaradır. - Məşqlərə Əlavə olaraq Streçinq və Yumuşatma
Məşq zamanı əzələlərin yaxşı istiləşməsi və gərginliyin azaldılması çox vacibdir. Hərəkətə başlamazdan əvvəl düzgün isinmə hərəkətləri etmək və məşqdən sonra əzələləri yumuşaltmaq (streçinq) qığırdağın qorunmasına və zədələnmənin qarşısını almağa kömək edir. - Sağlam Həyat Tərzi
Siqaret çəkmək və ya çox miqdarda spirtli içki içmək kimi zərərli vərdişlər qığırdaq sağlamlığını pisləşdirə bilər. Sağlam həyat tərzi sürmək, qığırdaqın və oynaqların uzun müddət sağlam qalmasına kömək edir. Yuxu rejiminə də diqqət etmək, bədənin bərpa olunmasına və güclənməsində əsas faktordur. - Mütəmadi Tibbi Müayinələr
Xüsusilə idmanla məşğul olan şəxslər və yaşla əlaqədar oynaqlarında ağrı və ya hər hansı bir problem hiss edən insanlar mütəmadi olaraq həkimə müraciət etməlidir. Erkən mərhələdə diaqnoz qoyulmuş problemlər daha az müdaxilə ilə müalicə olur.
Nəticə olaraq, qığırdağın degenerasiyasının qarşısını almaq üçün düzgün həyat tərzi, düzgün idman texnikası, balanslı qidalanma və müntəzəm fiziki fəaliyyət çox əhəmiyyətlidir. Yuxarıda qeyd olunan tədbirlər, həmçinin idman və digər fiziki fəaliyyətlər zamanı bədənə diqqət yetirmək, gələcəkdə qığırdaq zədələnmələri riskini azaltmağa kömək edir.
Qığırdaq Zədələnmələrində Diaqnostik Testlər
Fiziki müayinəni keçirdikdən sonra, həkim aşağıdakı diaqnostik testləri tövsiyə edə bilər:
- Maqnit Rezonans Tomoqrafiyası (MRT): Bu cihaz bədənin daxili strukturlarını ətraflı şəkildə görsətmək üçün maqnit sahəsi və radio dalğalarından istifadə edir. MRT diz problemlərinin müəyyən edilməsində faydalıdır, lakin hər zaman yaxa zədələnməsini aşkar edə bilməz.
- Artroskopiya qığırdaq zədələnmələrinin müalicəsində çox faydalı bir metod olaraq istifadə edilir. Bu prosedur, minimal invaziv bir əməliyyat növüdür və o, zədələnmiş bölgəni düzəltmək üçün çox daha az travma ilə daha sürətli və effektiv müalicə təmin edir. Artroskopiya qığırdaq zədələnməsi zamanı aşağıdakı şəkildə təsir göstərir:
- Diaqnozun Dəqiqləşdirilməsi: Artroskopiya, həkimlərə oynaq içini birbaşa görmək və zədələnmənin dəqiq yerini, şiddətini və növünü təhlil etmək imkanı verir. Bu, ən uyğun müalicə metodunun seçilməsində mühüm rol oynayır.
- Zədələnmiş Qığırdaqın Bərpası: Artroskopiya ilə həkimlər, zədələnmiş qığırdaqın çıxarılması, yırtıqların düzəldilməsi və qığırdaqın bərpası üçün lazımi prosedurları icra edə bilərlər. Qığırdaqın təmirində artroskopiya ilə çox kiçik kəsiklər açılır, bu da əməliyyatın daha az travmatik olmasına və bərpa prosesinin sürətlənməsinə səbəb olur.
Qığırdaq Zədələnmələrində Müalicə
Konservativ müalicə (cərrahiyyəsiz) – bəzi xəstələr konservativ müalicəyə yaxşı cavab verirlər, bu müalicə xüsusi məşqləri, NSAİİ-ləri (steroid olmayan iltihab əleyhinə dərmanlar) əhatə edir.
Digər məşqlər, fiziki terapiya və ya xəstənin evdə tətbiq edə biləcəyi proqramları əhatə edir. Əgər zədələnmə geniş deyilsə, bu yanaşma xəstənin tək müalicə üsulu ola bilər.
Cərrahiyyə – konservativ müalicəyə cavab verməyən xəstələrdə cərrahi müdaxilə tələb olunur. Bir neçə cərrahi variant mövcuddur, bu variantlar xəstənin yaşı, fəaliyyət səviyyəsi, lezyonun böyüklüyü və zədələnmənin nə qədər vaxt əvvəl baş verdiyi kimi bir neçə amildən asılıdır.
Cərrahi variantlar bunlardır:
- Debridment – zədələnmiş qığırdağın hamarlanması və sərbəst kənarların çıxarılması əməliyyatları bu prosedurda istifadə olunur. Prosedurun əsas məqsədi sürtünmə və qıcıqlanmanın qarşısının alınmasıdır. Bu əməliyyat kiçik artroskopik alətlərdən istifadə edilərək icra edilir.
- Marrow stimulyasiyası – zədələnmiş qığırdaqın altına cərrah kiçik deşiklər (mikro-frakturlar) açılır, bu da sümük içərisindəki qan damarlarını meydana çıxarır. Bu, qığırdağın içərisində yeni qığırdaq istehsalını stimullaşdıran qan laxtasının yaranmasına səbəb olur. Təəssüf ki, yeni yaranan qığırdaq əvvəlki qığırdaq növü qədər elastik olmur. Bu o deməkdir ki, yeni yaranan qığırdaq daha sürətlə aşınır və xəstə gələcəkdə əlavə cərrahiyyə tələb edə bilər.
- Mozayk – Sağlam, zədələnməmiş qığırdaq bir sahədən götürülüb zədələnmiş sahəyə köçürülür. Bu prosedur geniş yayılmış zədələnmə zamanı, məsələn, osteoartrit vəziyyətində uyğun deyil. Mozayk plastiği yalnız izolə olunmuş qığırdaq zədələnməsi olan sahələr üçün istifadə olunur, ümumiyyətlə 10-20 millimetr ölçüsündə olan sahələrdə tətbiqi yayılmışdır. Bu texnika daha çox qəza nəticəsində zədələnən 50 yaşın altındakı xəstələrdə istifadə olunur.
- Autoloq qığırdaq hüceyrələrinin implantasiyası – kiçik bir qığırdaq parçası götürülüb laboratoriyaya göndərilir. Burada daha çox qığırdaq hüceyrələri istehsal etmək üçün böyüdülür. Təxminən 1-3 ay sonra yeni qığırdaq hüceyrələri dizə implantasiya edilir və sağlam toxumaya çevrilir.
- Məşqlər-Fiziki terapiya mütəxəssisi, oynağın ətrafındakı əzələləri gücləndirmək üçün uyğun məşqləri təklif edə bilər. Bu, zədələnmiş qığırdaq sahəsinə olan təzyiqi azaldacaq və xəstənin özünü daha yaxşı hiss etməsinə səbəb olacaqdır. Bədəninizdə baş verən hər hansı dəyişikliyə diqqətli yanaşmanız lazımdır. Bu gələcəkdə daha böyük fəsadlarn qarşısını almağa kömək edir.
Tags :
Share This :
Improve Your Spine Health, Download Our Chirox App Now!
