Plantar Fasiit Nədir və Səbəbləri Hansılardır?
27 Oktyabr 2025
Plantar Fasiit Nədir?
Plantar fasiitin nə olduğunu aydınlaşdırmaq üçün əvvəlcə plantar fasya haqqında məlumatınız olmalıdır. Daban sümüyünün ön hissəsindən barmaqların altına qədər uzanan qalın və elastik toxuma zolağı plantar fasya adlanır. Əsas funksiyaları, ayağın qövsünü dəstəkləmək, hərəkət zamanı yükün doğru paylanmasını yerinə yetirir. Bu toxumanın gərilməsi, qısalması və nəticədə mikroskopik zədələrin yaranması ilə bağlı müşahidə olunan iltihabi vəziyyətə plantar fasiit deyilir. Xəstəlik, əsasən topuq ağrısı əlamətini daşıyır, özəlliklə səhər yuxudan oyandıqdan sonra atılan ilk addımlarda daha şiddətli hiss olunur. Buna görə də, plantar fasiit “ayaq altı fasya iltihabı” kimi də tanınır.
Plantar fasiitin yaranma səbəbləri:
- Ayağın həddindən artıq yüklənməsi
- Sərt səthlərdə işləmək və hərəkət etmək
- Artıq çəkinin təzyiq göstərməsi
- Uyğun olmayan ayaqqabı seçimi
- Yastı pəncə və ya yüksək qövs
- Dabanı yükləyəcək idman fəaliyyəti (qaçış, rəqs, futbol və s.)
- Baldır əzələlərinin gərgin olması
Plantar Fasiit Səbəbləri Hansılardır?
Bir sıra amillər mövcuddur ki, plantar fasiitin yaranmasına təsir edir. Ayaq üzərinə düşən fiziki stress və biomexaniki problemlər, plantar fasiitin səbəblərinə daxildir. Bununla da, plantar fasya lazımi dəstəyini itirərək, zədələnməyə meyilli olur. Ən çox yayılan səbəbləri aşağıdakılardır:
- Təkrarlanan zorlayıcı hərəkətlər: Qaçmaq, tullanmaq və uzun müddət ayaqda dayanmaq kimi fasyanı daim gərən fəaliyyətlər
- Obezite və artıq çəki: Bədən çəkisinin artması, ayaq strukturlarına, xüsusilə də plantar fasyaya daha çox yük təsir edir.
- Yanlış ayaqqabı seçimi: Daban dəstəyi zəif olan, uyğun olmayan və ya köhnəlmiş ayaqqabılar
- Ayağın struktur xüsusiyyətləri: Düz ayaq (pes planus) və ya yüksək qövs (pes cavus) kimi anadangəlmə vəziyyətlər
- Yaş: 40-60 yaş arası insanlarda plantar fasyanın elastikliyinin azalması səbəbindən bu problemə daha tez-tez rast gəlinir.
- Məşğuliyyət: Müəllim, fabrik işçisi və ya qəssab kimi bütün günü ayaqda keçirməyi tələb edən peşələr də plantar fasiit səbəbləri arasında önəmli yer tutur.
Bu səbəblər, gündəlik həyat keyfiyyətinə mənfi təsir edir və ağrılar qaçılmaz hala gəlir.
Ayaq Plantar Fasiit Simptomları
Əsasən davamlı ağrı vasitəsilə ayaq plantar fasiit özünü büruzə verir. Xəstəliyin ilkin əlamətləri gündəlik hərəkətləri məhdudlaşdırır, daban nahiyəsində yaranan narahatlıqla ortaya çıxır. Plantar fasiit simptomları adətən aşağıdakı kimi müşahidə edilir:
- Kəskin topuq ağrısı: Topuğun alt hissəsində, xüsusilə daban sümüyünün olduğu yerdə kəskin, bıçaq batırmış hissi verən ağrı növüdür.
- Səhər ağrısı: Səhər yuxudan qalxıb ilk dəfə ayağa basanda şiddətli olan ağrı, bir neçə addımdan sonra azalma meyli göstərə bilər.
- İstirahətdən sonra ağrı: Uzun müddət oturduqdan və ya ayağı istirahət etdirdikdən sonra hərəkətə başlayanda ağrının yenidən ortaya çıxması.
- Məşq və ya fəaliyyətdən sonra ağrı: Ağrı həmişə fəaliyyət zamanı deyil, daha çox fəaliyyəti dayandırdıqdan sonra yaranır.
- Ayaq tağında ağrı: Bəzi hallarda ağrı topuqdan əlavə ayağın tağ hissəsində də hiss edilə bilər.
Əgər vaxtında tədbir görülməzsə, gündəlik həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. Həmçinin xroniki hala keçərək uzunmüddətli müalicə tələb edə bilər.
Plantar Fasiit Diaqnozu Necə Qoyulur?
Yuxarıda qeyd etdiyimiz plantar fasiit simptomlarını hiss edirsinizsə, zaman itirmədən ortopediya və travmatologiya həkiminə müraciət etməyinizdə fayda vardır. Düzgün diaqnoz olmadan, müalicə planı hazırlamaq mümkün deyil. Plantar fasiit diaqnozu üçün aşağdakı addımlar atılır:
- Fiziki Müayinə: Mütəxəssis ayağınızı diqqətlə yoxlayaraq ağrının dəqiq yerini müəyyən edəcək. Ayağı bükərək və gərərək ən çox ağrıyan nöqtəni tapmağa çalışacaq.
- Anamnez: Ağrının nə vaxt başladığı, hansı fəaliyyətlərin onu ağırlaşdırdığı və ya yüngülləşdirdiyi, iş və gündəlik vərdişlər haqqında suallar verilir.
- Görüntüləmə Texnikaları: Çox zaman fiziki müayinə kifayət etsə də, bəzən rentgen (x-ray) və ya nadir hallarda maqnit-rezonans tomografiya (MRT) tələb oluna bilər.
Nəticə etibarilə, ayaq plantar fasiit ağrılı bir hal olsa da, çox vaxt konservativ müalicə üsulları (istirahət, buz, gərmə hərəkətləri, ortopedik dəstək) ilə uğurla nəzarət altına alınır. Erkən mərhələdə düzgün diaqnoz və təyin ediləcək müalicə planı daha sürətli həyat keyfiyyətinin bərpasına və xroniki halın qarşısının alınmasına yardımçı olur.
Həmçinin fizyoterapi.az saytından əlaqə saxlayaraq həm peşəkar qiymətləndirmə, həm də fərdi məşq və reabilitasiya proqramı sayəsində sağalma müddətinizi daha da sürətləndirə bilərsiniz. Gələcəkdə yaranan problemlərin qarşısını mütəxəssis nəzarətində aparılan müayinə ilə ala bilərsiniz. Bu, təkcə plantar fasiiti aradan qaldırmır, həmçinin ayağın funksionallığını bərpa edir.
Bunu paylaş: