Bud-çanaq artrozu (koksartroz)

fizyoterapi.az

25 İyul 2024

Bud çanaq artrozu, Koksartroz

Bud-çanaq artrozu (koksartroz) bud oynağının kalsifikasiyası nəticəsində yaranan sağlamlıq problemidir. Bu hal bud oynağı qığırdaqlarının zamanla aşınması, incəlməsi və pisləşməsi nəticəsində baş verir. Bud oynağı bud sümüyü və çanaq sümüyü arasında böyük bir oynaqdır və bədənin ən böyük və güclü oynaqlarından biridir.

Koksartrozun əsas səbəbi zamanla birgə qığırdaqların aşınmasıdır. Bu vəziyyət tez-tez qocalma prosesi ilə əlaqələndirilir, lakin aşağıdakı amillər də koksartroz riskini artıra bilər:

Yaş
Genetik faktorlar
Xəsarətlər
Oynağın həddindən artıq istifadəsi
Piylənmə

Omba kalsifikasiyasının simptomları qısaca aşağıdakı kimi ola bilər:

Omba ağrısı, xüsusilə də qasıqda və ya ombanın xarici tərəfində hiss olunur.
Hərəkətin və sərtliyin məhdudlaşdırılması.
Əsəbləşmə və ya çəki daşımaqda çətinlik.
Əzələ zəifliyi.

Koksartrozun müalicəsi simptomları aradan qaldırmaq, oynağın funksionallığını qorumaq və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi daşıyır. Müalicə üsullarına məşq proqramları, fiziki terapiya, çəkiyə nəzarət, ağrıkəsici dərmanlar, dəstəkləyici qurğular (məsələn, qamışlar və ya gəzintilər) və ağır hallarda cərrahiyyə daxil ola bilər. Cərrahi üsullar arasında omba dəyişdirmə əməliyyatı daha çox yayılmışdır, çünki zədələnmiş bud oynağı süni protezlə əvəz olunur.

Bud-çanaq artrozunun səbəbi nədir?

Kalsifikasiya omba oynaq qığırdaqının zamanla aşınması və pisləşməsi nəticəsində baş verir. Bu qığırdaq deqradasiyası müxtəlif amillərin təsiri altında baş verə bilər. Problemə səbəb olan əsas amillər bunlardır:

Yaşlanma: Yaşlanma prosesi omba oynaq qığırdaqlarının təbii incəlməsinə və pisləşməsinə səbəb olur. Bu, koksartroz riskini artırır. Yaşlandıqca artikulyar qığırdaq daha az elastik olur.
Genetik faktorlar: Ailə tarixi artrit riskinə təsir göstərə bilər. Ailədə koksartroz olan insanlarda bu problem daha çox inkişaf edə bilər.
Həddindən artıq istifadə və Travma: Omba oynağına davamlı olaraq həddindən artıq gərginlik verən fəaliyyətlər və ya təkrarlanan travmalar oynaq qığırdaqlarının zədələnməsinə səbəb ola bilər. Risk xüsusilə idmançılarda və ya fiziki işlə məşğul olanlarda daha yüksək ola bilər.
Piylənmə: Kök olmaq omba oynağına əlavə stress yaradır və riski artırır. Omba artriti daha çox kilolu insanlarda olur.
Ombanın anadangəlmə anomaliyaları: Bud oynağının anadangəlmə struktur problemləri və ya pozğunluqları oynaqda sürətli kalsifikasiya riskini artırır.
Metabolik xəstəliklər: Diabet və digər metabolik xəstəliklər qığırdaq sağlamlığına təsir edə bilər və koksartroz riskini artıra bilər.
Revmatik Xəstəliklər: Romatoid artrit kimi revmatik xəstəliklər oynaq qığırdaqlarını təsir edə bilər və koksartroza səbəb ola bilər.

Bud-çanaq artrozu kimlərdə rast gəlinir?

Bu xəstəlik daha çox yaşlılarda, artıq çəkisi olan insanlarda, ağır yük daşıyan və ya həddindən artıq idman edən peşə sahiblərində, revmatik və metabolik xəstəlikləri olan şəxslərdə rast gəlinir.

Bud-çanaq artrozu neçə mərhələdən ibarətdir?

Bud-çanaq artrozu (koksartroz) dörd mərhələdən ibarət mütərəqqi bir xəstəlikdir. Bu mərhələlər oynaqda qığırdaq zədələnməsinin şiddətinə və simptomların şiddətinə görə təsnif edilir. Koksartrozun mərhələləri:

Mərhələ 1 (Yüngül): Bu mərhələdə omba oynaq qığırdaqlarında yüngül incəlmə və pisləşmə görünür. Ağrı və digər simptomlar yüngül olur və ya demək olar ki, hiss edilmir. Bu mərhələdə xəstələr çox vaxt xəbərsiz olurlar.
Mərhələ 2 (Orta): Orta mərhələdə koksartrozda oynaq qığırdaqları daha da incəlmiş və zədələnmiş halda olur. Bu fazada omba ağrısı xüsusilə hərəkətdən sonra və ya ağırlıq daşıma zamanı arta bilər. Hərəkət məhdudiyyəti başlaya bilər.
Mərhələ 3 (Orta): Bu mərhələdə oynaq qığırdaqları daha incəlmiş və pisləşmiş, oynaq boşluğu daralmışdır. Omba ağrıları artır və gündəlik həyat fəaliyyətlərinə daha çox təsir edir. Xəstə gərginlik və ya axsaqlıq hiss edə bilər.
Mərhələ 4 (Qabaqcıl): İrəli mərhələdə koksartrozda oynaq qığırdaqları ciddi şəkildə zədələnir və oynaq boşluğu xeyli daralır. Bu mərhələdə omba ağrısı intensiv və davamlı olur. Xəstə hərəkət etməkdə və omba oynağında ağırlıq daşımaqda böyük çətinlik çəkir. Bu mərhələdə adətən omba dəyişdirmə əməliyyatı kimi cərrahi müalicə variantları nəzərdən keçirilir.

Koksartroz-un əlamətləri hansılardır?

Bud-çanaq artrozunun simptomları fərddən fərdə dəyişə bilər və simptomların şiddəti mərhələlərə görə dəyişə bilər. Ümumi simptomlar aşağıdakılar kimidir:

Omba Ağrısı: Omba əhənglənməsinin ən bariz əlaməti omba ağrısıdır. Ağrı adətən ombanın daxili hissəsində və ya bud əzələlərinin xaricində hiss olunur. Ağrı zamanla arta bilər və gündəlik fəaliyyətlərə təsir edə bilər.
Hərəkətin məhdudlaşdırılması: Koksartroz irəlilədikcə omba oynaqlarının hərəkətlərində məhdudiyyət yaranır. Xüsusilə, omba oynağının əyilməsi, fırlanması və uzadılmasında maneə yarana bilər.
Sərtlik: Omba artriti olan insanlar səhər saatlarında və ya uzun müddət oturub ayaq üstə durduqdan sonra omba oynaqlarında sərtlik hiss edə bilərlər.
Axsaqlıq: Omba ağrıları səbəbindən bəzi insanlar axsamağa başlaya bilər.
Əzələ zəifliyi: Omba artriti ətrafdakı əzələlərə də təsir edə bilər. Bu, omba və bud əzələlərinin zəifləməsinə səbəb ola bilər.
Omba Oynaq Səsləri: Bəzi insanlar omba oynağının hərəkətləri zamanı tıqqıltı səsləri eşidə bilər. Bu səslər oynağın zədələnməsinin göstəricisi ola bilər.
Ağrının yayılması: Omba artriti ağrıları bəzən ombadan dizə və ya qasıq nahiyəsinə yayıla bilər.
Fəaliyyətlə Artan Ağrı: Omba artriti ağrıları xüsusilə uzun müddət oturduqdan sonra və ya fiziki fəaliyyətlər zamanı arta bilər.

Koksartroz-un diaqnozu necə qoyulur?

Həkim tərəfindən fiziki müayinə, görüntüləmə testləri və xəstənin simptomları əsasında diaqnoz qoyulur.

Fiziki Müayinə: Həkim xəstənin simptomlarını və xəstəlik tarixini nəzərə alaraq müayinəyə başlayır. Fiziki müayinə zamanı omba oynağının hərəkətliliyi, ağrı nöqtələri və əzələ gücü qiymətləndirilir.
X-ray: Omba artritinin diaqnozunu təsdiqləmək üçün ən çox istifadə edilən görüntüləmə testi rentgendir. X-şüaları oynaqda qığırdaq zədələnməsini, oynaq boşluğunun daralmasını və sümük deformasiyalarını göstərir.
Maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) və ya Kompüter tomoqrafiyası (KT): Bəzi hallarda, rentgen şüaları artrit haqqında kifayət qədər məlumat vermirsə, həkim daha ətraflı görüntüləmə testləri olan MRT və ya CT taramalarını tövsiyə edə bilər.
Qan Testləri: Omba artritinin diaqnozu üçün adətən qan testləri lazım deyil. Ancaq başqa bir səbəbə görə oynaq ağrısı və ya iltihab varsa, həkim onları istisna etmək üçün bəzi qan testlərini təyin edə bilər.
Birgə Maye Analizi: Nadir hallarda intraartikulyar maye nümunəsi götürülə və təhlil edilə bilər.