Onurğa sürüşməsi (spondilolistez – bel sürüşməsi) nədir?
17 İyul 2024
“Spondilolistezis” olaraq bilinən onurğa sürüşməsi fəqərələrin yerindən sürüşərək irəliyə doğru hərəkət edib bəzi sinir və toxumaları sıxması olaraq təyin olunur. Fəqərələrdə balanssızlıq və tıxanma fəqərələrin lazım olduğundan daha çox hərəkət etməsinə səbəb olur. Fəqərələr bir-birinin üzərində sürüşür. Bu şəkildə yaranan təzyiq təkcə onurğaya deyil, bel, arxa və ayaqlara da təsir edir.
Onurğa, bədənin dik duruşundan məsul olan və onurğa beynini qoruyan əhəmiyyətli bir sümük quruluşudur. 30-dan çox sümükdən ibarətdir və həyati əhəmiyyətə malikdir. Buna görə də onurğanın zədələnməsi ciddi nəticələrə səbəb ola bilər.
Onurğa vertebra adlanan sümüklərdən, sümüklər arasında sıx şəkildə yerləşdirilmiş disklərdən və fəqərələrin fırlanan və hərəkət etdiyi faset oynaqlarından ibarətdir. Bütün bu strukturlar daxili onurğa beynini qoruyur.
Onurğanın yerdəyişməsi simptomları çox hiss edilmir, lakin ən çox görülən şikayət bel ağrısıdır. Anadangəlmə ola bilər və ya sonradan baş verə bilər. Cərrahi və qeyri-cərrahi müalicələr mövcuddur və sağalma dövrü çox çətin deyil.
Onurğanın sürüşməsi (bel sürüşməsi) nədir?
Onurğa üst-üstə düzülmüş halqavari fəqərə sümüklərindən ibarətdir. Fəqərələrin hər biri arasında sümükləri bir-birinə bağlayan faset və disk oynaqları vardır. Bədənin içərisinə baxan oynaqlar disk birləşmələridir. Bu oynaqlar sayəsində bütün fəqərələr bir-birinə eyni ardıcıllıqla bağlanır. Oynaqlar onurğanın elastikliyini və hərəkətini təmin edir; onurğanın duruşunu müəyyən edir.
Fəqərə oynaqları arasında sinirlər var. Onurğanın sürüşməsində fəqərələrdən biri irəli sürüşür. Aşağı vertebra üzərində əyilir. Buna görə də iki fəqərə arasındakı sinir əzilir. Bu fenomen “Spondilolistezis”, yəni onurğanın sürüşməsi adlanır. Aşağıdakı görüntüləmə testləri ilə diaqnoz qoyulur:
- Rentgen
- MRT
- Kompüter tomoqrafiyası
Onurğanın sürüşməsi şiddətinə görə təsnif edilir. Mərhələ 1 və 2 daha normaldır və əməliyyat tələb etmir. 3 və 4-cü mərhələlər isə daha ciddidir.
Onurğanın sürüşməsinə nə səbəb olur?
Onurğanın sürüşməsi adətən beş əsas səbəbə görə baş verir: degenerativ, istmik, displastik, patoloji və travmatik.
Degenerativ spondilolistezdə aşağı və yuxarı fəqərələri birləşdirən faset oynaqlarında pozulma yoxdur. Burada əsas səbəb yaşlanma ilə əlaqədar toxumaların aşınmasıdır. Bu, birləşmiş fasetlərin və disklərin qocalıq degenerasiyası ilə əlaqələndirilir. Bir fəqərənin digər onurğaya qarşı balanssızlığı səbəbindən fəqərənin irəli getməsinə səbəb olur. Adətən 40 yaşdan yuxarı görünür. Qadınlarda daha tez-tez baş verir.
İstmik spondilolistezdə fəqərələrin arxasındakı faset oynaqlarında pozğunluq müşahidə olunur. Bu növün əsas səbəbi tam olaraq bilinməsə də, gimnastika, futbol və güləş kimi idman növləri ilə məşğul olan, bel oynaqlarını dartdan fərdlərdə baş verən mikrotravmalardır.
Displastik spondilolistez anadangəlmədir və faset oynaqlarında anormal düzülmə səbəbindən baş verir.
Patoloji spondilolistez, sümük və birləşdirici toxuma pozğunluqları kimi bədənin bir çox orqanına təsir edən səbəblər və ya infeksiyalar nəticəsində baş verir.
Travmatik spondilolistez faset oynaqlarının qırıqları nəticəsində yaranır.
Onurğanın yanlış düzülməsinin bir səbəbi də genetik faktordur.
Onurğa sürüşməsi kimlərdə rast gəlinir?
Onurğa sürüşməsi (spondilolistez) adətən 40-50 yaşdan sonra böyüklərdə baş verir. Hormonal səbəblərə görə qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox rast gəlinir. Risk xüsusilə piylənmə halında artır. Aşağı dərəcəli (1 və 2-ci dərəcəli) onurğa pozğunluğu olan yaşlı insanlarda bu dərəcənin zamanla artması ehtimalı azdır.
İstmik spondilolistez müxtəlif idman növləri ilə məşğul olan yeniyetmələrdə və böyüklərdə rast gəlinir.
Displastik spondilolistez anadangəlmə bir vəziyyətdir. Bu səbəbdən körpələrdə və uşaqlarda tez-tez rast gəlinir. Qızlarda oğlanlara nisbətən daha çox rast gəlinir.
Onurğa sürüşməsinin qarşısını necə ala bilərik?
Onurğanın uyğunsuzluğunun inkişaf riskini azaltmaq üçün bəzi vacib addımları ata bilərsiniz:
- Arxa və qarın əzələlərinin güclənməsində müntəzəm məşq mühüm rol oynayır.
- Adekvat və balanslaşdırılmış qidalanma sümük quruluşunu möhkəm saxlayır və sağlam bədən çəkisini qorumağa kömək edir.
- Artıq çəkidən xilas olmaq sizi bədənin aşağısına əlavə təzyiq etməkdən xilas edir.
Əlamətləri hansılardır?
- Bel ağrısı
- Əzələ ağrısı və gərginlik
- Ayaqlara yayılan ağrı, uyuşma
- Ayaqlarda zəiflik və anormal yeriş
- Omba bölgəsində ağrı və uyuşma
- Dayanmaqda çətinlik
- Budların arxasındakı əzələlərdə spazm və gərginlik (hamstrings)
- Məşqlə pisləşən ağrı
Müalicə üsulları hansılardır?
Tədqiqatlar göstərir ki, nevroloji simptomları olmayan xəstələrin təxminən 76% -də simptomlar irəliləmir və müalicə edilə bilər.
- Qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanların istifadəsi (ağrı kəsicilər, iltihab əleyhinə dərmanlar)
- Fiziki terapiya, aerobik məşqlər
- Çəkiyə nəzarət
- Osteoporoza nəzarət
Fiziki müalicədə xüsusi məşqlər tətbiq olunur. Arxa, bel, ayaqlar və qarın əzələləri uzanır və güclənir. Əyilmə-uzatma məşqləri, yerimə və velosiped sürmə məşqləri funksional imkanları artırmaq üçün məşqlərdir. Bunlar ağrıları azaltmaq, bel bölgəsində hərəkət azadlığı və onurğanın düzgün istifadəsini təmin etmək məqsədi daşıyır.
Cərrahi müalicə üçün qəti standartlar yoxdur. Bununla belə, əksinə, mühüm meyarlar müəyyən edilmişdir:
- Həyat keyfiyyətinə mənfi təsir edən və ən azı üç ay konservativ müalicəyə baxmayaraq təkrarlanan bel və ayaq ağrıları
- Proqressiv nevroloji çatışmazlıq və ya zədələnmə
- Sidik kisəsinə nəzarətin olmaması, sidik qaçırma və qeyri-iradi defekasiya
Füzyon müalicəsi, yerdəyişmiş fəqərənin metal çubuq, vintlər və sümük grefti ilə aşağıdakı fəqərəyə birləşdirilməsidir. Füzyon müalicəsinin məqsədi balanssızlığın qarşısını almaq və faset oynağına görə ağrıları azaltmaqdır. Fusion müalicəsində implantlı və implantsız müalicə mövcuddur.
Dekompressiya terapiyası sıxılmış onurğa sinirlərinə təzyiqi azaltmaq üçün həyata keçirilən bir prosedurdur.
Onurğanın sürüşməsi müalicədən sonra təkrarlanırmı?
Onurğanın yanlış hizalanması bəzən təkrarlana bilər, baxmayaraq ki, bu çox müşahidə olunmur. Bu, sürüşmə dərəcəsi yüksək olduqda və simptomlar davam edərsə baş verir. Bununla belə, əksər simptomlar və şikayətlər əməliyyatdan sonra yaxşılaşır. Əməliyyatdan bir neçə ay sonra xəstələr normal həyatlarına qayıdırlar. Ancaq onurğada elastiklik əvvəlki kimi olmaya bilər. Bu səbəbdən məşqlərinizdə və fəaliyyətinizdə diqqətli olmaq vacibdir.
Əməliyyatdan sonra şiddətli baş ağrınız, qızdırma, sidik ifraz edə bilməmə, ayaqlarda, bel və bud nahiyəsində uyuşma və zəiflik, əməliyyat yerində maye və qızartı varsa, dərhal həkiminizə müraciət edin.
Tags :
Paylaşmaq :