Tinnitus (qulaqda səs-küy): Səbəbləri, Diaqnozu və Müalicəsi

fizyoterapi.az

5 Oktyabr 2024

Qulaq cingildəməsi

Tinnitus (qulaqda səs-küy), ətraf mühitdə olmayan, lakin insanın davamlı olaraq eşitdiyi əlavə bir səsə deyilir. Bu səs adətən qulaqda cingilti kimi təsvir edilsə də, bəzən vızıltı, döyüntü və ya uğultu şəklində də olur.

Tinnitus(qulaqda səs-küy)-un növləri aşağıdakı kimidir:

Subyektiv tinnitus

Bu ən çox rast gəlinən tinnitus növüdür və çox vaxt həddindən artıq səs-küyə məruz qalan şəxslərdə yaranır. Səs yalnız təsirlənmiş şəxs tərəfindən eşidilir. Bu növ tinnitus(qulaqda səs-küy) qəflətən ortaya çıxıb yox ola bilər. Davam etmə müddəti isə bir-iki gündən, bir neçə həftəyə hətta aylarca və daha uzun çəkə bilər.

Sensor tinnitus

Bu tinnitus(qulaqda-səs küy) növü adətən Meniere xəstəliyin əlaməti kimi özünü büruzə verir. Bu sağlamlıq probleminin olması beyində səsin qavranılmasına təsir göstərir.

Somatik tinnitus

Bu tinnitus növü hərəkət və toxunuşla əlaqədardır və hər hansı pozuntunun meydana gəlməsi ilə yaranır. Əzələ spazmları, boyun burulması və diş problemləri somatik tinnitusun səbəbləridir. Bu növ tinnitus bütün tinnitus növlərinin 3-də 1-ni təşkil edir.

Obyektiv tinnitus

Bu, nadir rast gəlinən tinnitus növüdür və qan dövranı və ya dayaq-hərəkət sistemi ilə əlaqədardır. Bu, başqaları tərəfindən də eşidilə bilən yeganə tinnitus növüdür. Əgər səbəb aşkarlanarsa, müalicə ilə tinnitus adətən tamamilə dayanır.

Bu tinnitusu yaradan əsas səbəblər: qan və ümumi dövran problemləridir.

Anemiya

Arterial brui, yəni arteriya vasitəsilə axan qan səsi
Arteriovenoz malformasiya, yəni arteriya və damarların dolaşıq forması
Yaxşı xasiyyətli intrakranial hipertenziya, yəni beynin ətrafında təzyiqin yığılması

Obyektiv tinnitusun (OT) yaradan digər səbəblər:

– Güclü fiziki məşq

– Damar problemləri

– Eşitmə boruları, sinirlər və ya qulağın içindəki əzələlərlə bağlı problemlər

– Baş və ya boyun zədəsi
– Qulaq daxilində şiş

Tinnitus həmçinin anemiya, diabet, hipotiroidizm və ya hipertiroidizm kimi sistemik xəstəliklər və hiperlipidemiya ilə də əlaqəli ola bilər.

Tinnitus (Qulaqda cingiltinin) qiymətləndirilməsi

Qulaqda səsin qiymətləndirilməsi zamanı bir sıra suallar vermək vacibdir:

Simptomların təkrarlanma nümunəsi necədir? (Tinnitus birtərəfli və ya ikitərəfli mi baş verir?)
Səsin tezliyi, müddəti və şiddəti necədir?
Səsin pulsasiya (döyüntü) edib-etmədiyi yoxlanmalıdır. (Pulsasiya edən səslər ürək-damar mənşəli səbəblərə, məsələn, karotid arter stenozuna işarə edə bilər).

Bundan əlavə, tinnitusun müayinəsi zamanı eşitmə itkisi, başgicəllənmə, qulaq ağrısı və ya qulaqdan ifrazat kimi əlaqəli simptomların olub-olmadığı da qiymətləndirilməlidir. Avtoskopiya (qulaqdaxili müayinə) ilə qulaq mumunun yığılıb-yığılmadığı və ya infeksiya olub-olmadığı yoxlanılır.

Tinnitus(qulaqda səs-küy) və Eşitmə itkisinin qiymətləndirilməsi:

Audiometriya
Timpanometriya
Otoakustik Emissiyalar (OAE)
Beyinsapı Auditor Evoked Potensialları (BAEP) və s. kimi testlər tələb olunur.

Diaqnoz zamanı üstünlük verilən bir sıra digər testlər bunlardır:

Qan testləri: Anemiya, diabet və tiroid xəstəliklərini yoxlamaq üçün tam qan analizi, qlükoza səviyyəsi, TSH (tiroid stimullaşdırıcı hormon) və qan-lipid səviyyələri ölçülə bilər.
Audiometriya: Eşitməni dəqiq qiymətləndirmək və tinnitusa səbəb olan eşitmə problemlərini müəyyən etmək üçün istifadə olunur.
Görüntüləmə testləri (KT və ya MRT): Nadir hallarda vaskulyar malformasiyalar və ya akustik neyromaların səbəb olduğu tinnitusun araşdırılması üçün kompüter tomoqrafiyası (KT) və maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT) lazım ola bilər.

Tinnitusun (qulaqda səs-küy) hansı əlamətləri həyəcan siqnalı ola bilər

Bəzi əlamətlər tinnitusun(qulaqda səs-küy) ciddi bir səbəbinə işarə edə bilər və bu hallarda ixtisaslaşmış mütəxəssis tərəfindən qiymətləndirilməyə ehtiyac var. Bu əlamətlərə aşağıdakılar daxildir:

Birtərəfli tinnitus
Pulsasiya edən tinnitus
Eşitmə itkisi ilə birlikdə olan tinnitus(qulaqda səs-küy)
Başgicəllənmə və ya baş dönməsi
Baş ağrıları və ya cüt görmə problemləri
Sinir sistemi ilə əlaqəli simptomlar, məsələn, üz sinirinin iflici
Tinnitusa bağlı intihar düşüncələri

Tinnitusun(qulaqda səs-küy) Müalicəsi

Tinnitus (qulaqda səs-küy) çox vaxt müalicəsiz də zamanla yaxşılaşa və ya tamamilə keçə bilər. Bununla belə, tinnitusa səbəb olan əsas amillər müalicə edilə bilər. Məsələn, qulaq mumunun təmizlənməsi və ya infeksiyanın müalicəsi tinnitus simptomlarını azalda bilər.

Tinnitusu idarə etmək və simptomları yaxşılaşdırmaq üçün bir sıra tədbirlər görülə bilər. Tinnitusun tamamilə müalicəsi olmasa da aşağıdakı terapiyalar ilə durumu idarə etmək mümkündür:

Eşitmə cihazları: Eşitmə itkisini müalicə etmək və tinnitusu azaltmaq üçün istifadə edilə bilər.
Səs terapiyası: Fon səsini əlavə edərək tinnitusu maskalamağa kömək edir.
Koqnitiv Davranış Terapiyası (KDT): Tinnitusun yaratdığı narahatlığı azaltmağa və onunla baş etməyə kömək edə bilər.

Tinnitusun(qulaqda səs-küy) müalicəsi çox vaxt fərdi yanaşma tələb edir və xəstənin vəziyyətindən asılı olaraq müxtəlif yanaşmalar tətbiq oluna bilər.

Tinnitusun (qulaqda səs-küy) Yaratdığı Psixoloji Təsirlər

Tinnitus(qulaqda səs-küy)yalnız fiziki deyil, həm də psixoloji təsirlərə malik ola bilər. Araşdırmalar göstərir ki, ağır tinnitus olan xəstələrdə depresiya və ya narahatlıq pozğunluğu kimi psixoloji vəziyyətlər müşahidə oluna bilər. Son tədqiqatlarla beyində funksional MRT texnologiyası vasitəsilə tinnitusun harada yarandığını müəyyən etmək mümkün olmuşdur. Belə ki, məlum olmuşdur ki, qulaqda hiss edilən cingilti qulaqda deyil, beyində yaranır və bu vəziyyət beyindəki emosional mərkəzlə, yəni limbik sistemlə əlaqəlidir.

Narahatlıq, depresiya və hətta ağrı kimi hallar limbik sistem vasitəsilə tinnitusun yaranmasına təsir edə bilər. Buna görə də, xəstələrin emosional vəziyyətlərini idarə etməyi öyrənmələri vacibdir. Biofeedback (bioloji geribildirim) tədqiqatları göstərmişdir ki, narahatlıq və stressin idarə edilməsi bəzi xəstələrdə tinnitusun azaldılmasına kömək edə bilər. Bu metod, xəstələrə öz emosional vəziyyətlərini necə idarə etməyi öyrədərək, tinnitusu yüngülləşdirə bilər.

Tinnitus (Qulaqda səs-küy) və Onun Digər Xəstəliklərlə Əlaqəsi

Tinnitus yalnız qulaqdakı bir problem olaraq meydana çıxsa da, müxtəlif sistemik xəstəliklərlə də əlaqəli ola bilər. Bu xəstəliklər tinnitusu ya birbaşa olaraq yarada, ya da var olan tinnitusu ağırlaşdıraraq insanın həyat keyfiyyətinə təsir edə bilər. Bu əlaqə, tinnitusun səbəblərini və onun daha ciddi tibbi vəziyyətlərin bir simptomu kimi ortaya çıxa biləcəyini başa düşməyimiz üçün vacibdir.

1. Anemiya

Anemiya, qanda kifayət qədər sağlam qırmızı qan hüceyrələrinin olmaması və ya hemoglobinin aşağı səviyyədə olması ilə xarakterizə olunur. Anemiyalı insanlar bədəndə oksigen çatışmazlığı yaşadıqları üçün bəzən tinnitus da daxil olmaqla bir sıra simptomlar yaşayırlar. Anemiyada qulaqda eşidilən “zəngləmə” və ya “uğultu” səsi bədənin aşağı oksigen səviyyələrinə verdiyi reaksiyanın nəticəsi ola bilər. Bu vəziyyətdə qan dövranının sürətlənməsi və ürək döyüntüsünün artması qulaqdakı qan axınını hiss etməyə səbəb ola bilər.

2. Diabet

Diabet, yüksək qan şəkəri səviyyələri ilə xarakterizə edilən metabolik bir xəstəlikdir. Nəzarətsiz qalan diabet zamanla sinir sisteminə zərər verir və bu, diabetik nöropatiya olaraq bilinir. Sinirlərə dəyən bu zərər, qulaqdaxili sinirlərə də təsir edə bilər və nəticədə tinnitus meydana çıxa bilər. Həmçinin, qan dövranındakı problemlər və damarların zədələnməsi də tinnitusun inkişafına səbəb ola bilər.

3. Hipotiroidizm və Hipertiroidizm

Tiroid hormonlarının balanssızlığı, həm hipotiroidizm (aşağı tiroid fəaliyyəti), həm də hipertiroidizm (yüksək tiroid fəaliyyəti) tinnitusun səbəblərindən biri ola bilər. Tiroid hormonları bədənin bir çox funksiyasını tənzimlədiyi üçün, bu hormonların disbalansı bədəndə sinir sistemini və qan dövranına təsir edərək tinnitus simptomlarına səbəb ola bilər. Tiroid xəstəlikləri ilə əlaqəli olan tinnitus adətən hormonal balansı bərpa etdikdən sonra yaxşılaşır.

4. Yüksək Xolesterol və Hiperlipidemiya

Yüksək xolesterol səviyyələri və hiperlipidemiya (qan lipidlərinin artması) damarların daralmasına və qan dövranının azalmasına səbəb ola bilər. Qan dövranının pozulması və ya yavaşlaması qulaqdakı kiçik damarlarda qan axınını məhdudlaşdıraraq tinnitusa səbəb ola bilər. Xüsusilə, damarların tıxanması və ya daralması fonunda pulsasiya edən tinnitus eşidilə bilər.

5. Meniere Xəstəliyi

Meniere xəstəliyi daxili qulaqda mayenin toplanması nəticəsində yaranan bir vəziyyətdir. Bu xəstəlik yalnız tinnitusa deyil, həm də eşitmə itkisinə, başgicəllənməyə və qulaqda dolğunluq hissinə səbəb ola bilər. Meniere xəstəliyində tinnitus adətən dövrlər halında baş verir və zaman keçdikcə daha ağır forma ala bilər.

6. Multipl Skleroz (MS)

Multipl skleroz, mərkəzi sinir sistemindəki sinirlərin zədələnməsi ilə nəticələnən bir avtoimmun xəstəlikdir. Bu xəstəlik sinirlərin işinə təsir etdiyi üçün, qulaq sinirlərini də zədələyə bilər. MS xəstələri bəzən tinnitusla birlikdə baş dönməsi, görmə pozğunluqları və bədən hərəkətləri ilə bağlı digər problemlər də yaşayırlar.

7. Depressiya və Narahatlıq

Psixoloji vəziyyətlər, xüsusilə depressiya və narahatlıq, tinnitusun həm səbəbi, həm də nəticəsi ola bilər. Depressiyalı və ya narahatlıq keçirən insanlar daha çox tinnitus şikayəti ilə üzləşə bilərlər, çünki emosional vəziyyət beyindəki sinir yollarına və eşitmə sisteminə təsir edə bilər. Eyni zamanda, tinnitusa sahib olan insanlar bu simptomla yaşadıqları narahatlıq səbəbindən depressiya və ya təşviş pozuntusu kimi digər psixonevroz patologiyaları da qazana bilirlər.

8. Qan Dövranı Problemləri

Qan dövranı ilə bağlı xəstəliklər, məsələn, karotid arteriya stenozu (karotid arteriyadakı daralma), arteriovenoz malformasiyalar və ya aorta stenozu tinnitusun səbəbləri arasında yer ala bilər. Bu vəziyyətlərdə qulaqda pulsasiya edən bir səs eşidilə bilər. Bu səs çox vaxt qulaq yaxınlığındakı qan damarlarından qaynaqlanır və qan dövranındakı narahatlıqla əlaqədar olur.

Tinnitus yalnız qulaqla əlaqəli bir simptom deyil, eyni zamanda bir çox sistemik xəstəliklərlə əlaqəli ola bilər. Anemiya, diabet, tiroid xəstəlikləri, yüksək xolesterol və hətta psixoloji vəziyyətlər tinnitusa səbəb ola bilər və ya onu ağırlaşdıra bilər. Buna görə də, tinnitusa sahib olan insanlar yalnız qulaq müayinəsi ilə kifayətlənməməli, eyni zamanda sistemik bir xəstəliyin olub-olmadığını müəyyən etmək üçün daha geniş bir müayinədən keçməlidirlər.

Tags :

fizioterapevt, fizioterapiya, qulaqda səs, tinnitus